Τι Είναι τα Εργατικά Συμβούλια (Μέρος 2ο)

Από τον Παραναγνώστη

Η Επανεμφάνιση και η Κρίση των Εργατικών Συμβουλίων το 1917

Στο 1ο μέρος είδαμε πώς τα εργατικά συμβούλια εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία μέσα στη φωτιά της επανάστασης του 1905 στη Ρωσία και πώς η ήττα αυτής της επανάστασης οδήγησε στην εξαφάνισή τους. Στο δεύτερο αυτό μέρος, θα δούμε πώς επανεμφανίστηκαν στη διάρκεια της επανάστασης του Φεβρουαρίου του 1917 και πώς, υπό την επικράτηση των παλιών κομμάτων των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών που πρόδωσαν τη εργατική τάξη, απομακρύνθηκαν από την θέληση και τη συνείδηση των εργατικών μαζών που ωρίμαζε, καταντώντας, τον Ιούλιο του 1917, σημείο στήριξης της αντεπανάστασηςii.

Γιατί τα Σοβιέτ Εξαφανίστηκαν Μεταξύ 1905 και 1917Ο Oscar Anweiler, στο έργο του Τα Σοβιέτ,iii υπογράμμισε πόσο πολυάριθμες προσπάθειες καταβλήθηκαν για να αναζωογονηθούν τα Σοβιέτ μετά την ήττα της επανάστασης τον Δεκέμβριο του 1905. Έτσι, ένα εργατικό συμβούλιο εμφανίστηκε την άνοιξη του 1906 στην Πετρούπολη, το οποίο έστειλε αντιπροσώπους στα εργοστάσια για να προωθήσουν την ανανέωση του Σοβιέτ. Μια συνάντηση που μάζεψε 300 αντιπροσώπους το καλοκαίρι του 1906, δεν απέδωσε τίποτε εξαιτίας των δυσκολιών να ξαναρχίσει ο αγώνας. Αυτό το συμβούλιο φυλλορρόησε σιγά – σιγά με την εξασθένιση της κινητοποίησης και εξαφανίστηκε οριστικά την άνοιξη του 1907. Στη Μόσχα στο Χάρκοβο, στο Κίεβο, στην Πολτάβα, στο Αικατερίνμπουργκ, στο Μπακού, στο Σοστούμ και στην Κρονστάνδη, εμφανίστηκαν επίσης συμβούλια ανέργων αν και λιγότερο ή περισσότερο εφήμερα, στη διάρκεια του 1906.

Μερικά Σοβιέτ εμφανίστηκαν επίσης σποραδικά στα 1906-7 σε μερικές βιομηχανικές πόλεις των Ουραλίων. Η πιο σοβαρή όμως προσπάθεια για να στηθεί Σοβιέτ, έγινε στη Μόσχα. Μια απεργία ξέσπασε τον Ιούλιο και γρήγορα εξαπλώθηκε σε πολυάριθμες εστίες συγκέντρωσης εργατικών μαζών. Γρήγορα ανατέθηκε η εντολή σε κάπου 150 αντιπρόσωπους που είχαν στόχο να συναντηθούν, να σχηματίσουν μια εκτελεστική επιτροπή και να κάνουν εκκλήσεις για την εξάπλωση των αγώνων και τον σχηματισμό Σοβιέτ. Οι συνθήκες όμως δεν ήταν εκείνες του 1905 και η κυβέρνηση, πήρε είδηση την αμυδρή ηχώ που έγειρε η κινητοποίηση στη Μόσχα, εξαπέλυσε μια βίαιη καταστολή που έβαλε τέλος στην απεργία και σε όποιο νέο Σοβιέτ.

Τα Σοβιέτ εξαφανίστηκαν από την κοινωνική σκηνή μέχρι το 1917.Αυτή η εξαφάνιση παραξενεύει πολλούς συντρόφους που ρωτούν πώς είναι δυνατόν οι ίδιοι εργάτες που είχαν συμμετάσχει με τόσο μεγάλον ενθουσιασμό στα Σοβιέτ του 1905 να τα έχουν ξεχάσει. Πώς να καταλάβεις γιατί η μορφή του «συμβουλίου» που είχε αποδείξει την αποτελεσματικότητά της και την δύναμή της στα 1905, εξαφανίστηκε ως δια μαγείας για κάτι παραπάνω από μια δεκαετία;

Για να απαντήσει κανείς σε αυτήν την ερώτηση, δεν μπορεί να ξεκινήσει από την άποψη της αστικής δημοκρατίας, άποψη που θεωρεί την κοινωνία ως άθροισμα «ελευθέρων και κυρίαρχων» ατόμων, τόσο «ελεύθερους» να σχηματίσουν συμβούλια όσο και να συμμετάσχουν σε εκλογές. Αν ήταν έτσι, πώς να καταλάβεις ότι εκατομμύρια πολιτών που είχαν «αποφασίσει» να σχηματίσουν συμβούλια στα 1905, μετά «επιλέγουν» να εγκαταλείψουν αυτή τη μορφή οργάνωσης για πολλά χρόνια;

Μια τέτοια άποψη δεν μπορεί να κατανοήσει ότι η εργατική τάξη δεν είναι ένα άθροισμα «ελευθέρων και αυτοπροσδιοριζόμενων» ατόμων, αλλά μια τάξη που μπορεί να εκφραστεί, να δράσει και να οργανωθεί, μόνον όταν επιβεβαιώνεται η ίδια μέσα από τη συλλογική της δράση μέσα στην ταξική πάλη. Αυτή η πάλη δεν είναι το αποτέλεσμα των «ατομικών αποφάσεων» αλλά μάλλον το δυναμικό προϊόν μια ολόκληρης σειράς αντικειμενικών παραγόντων (υποβιβασμός των συνθηκών ύπαρξης και γενική εξέλιξη της κοινωνίας) και υποκειμενικών παραγόντων (αγανάκτηση, ανησυχία για το μέλλον, η εμπειρία της πάλης και η ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης εμψυχωμένης από την παρέμβαση των επαναστατών). Η δράση και η οργάνωση της εργατικής τάξης είναι μία κοινωνική συλλογική και ιστορική διαδικασία, που φανερώνει μια εξέλιξη στην ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στις τάξεις.

Περαιτέρω, αυτή η δυναμική της ταξικής πάλης πρέπει, με τη σειρά της, να τοποθετηθεί μέσα στα ιστορικά συμφραζόμενα που επιτρέπουν τη γέννηση των Σοβιέτ. Κατά τη διάρκεια της ιστορικής περιόδου της καπιταλιστικής ανόδου – και ιδιαιτέρως στη διάρκεια της «χρυσής εποχής» 1873 – 1914 - το προλεταριάτο κατόρθωσε να συστήσει μεγάλες μόνιμες μαζικές οργανώσεις (ιδιαιτέρως συνδικάτα) των οποίων η ύπαρξη ήταν μια από τις πρώτες συνθήκες για να αναλάβει επιτυχείς αγώνες. Στην ιστορική περίοδο που άνοιξε στην αρχή του 20ου αι., αυτή της παρακμής του καπιταλισμού σημαδεμένης από τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, η γενική οργάνωση της εργατικής τάξης χτίστηκε μέσα και δια μέσου της ταξικής πάλης, για να εξαφανιστεί μαζί της αν η τελευταία ήταν ανίκανη να φτάσει μέχρι το τέλος, δηλαδή μέχρι μια επαναστατική μάχη για να καταστρέψει το αστικό κράτος.

Υπό τέτοιες συνθήκες, οι κατακτήσεις των αγώνων δεν μπορούσαν πλέον να λογαριαστούν με τον τρόπο του λογιστή, σαν ένα άθροισμα χρόνο με το χρόνο παγιωμένων κερδών από αγώνες, ούτε με μόνιμες μαζικές οργανώσεις. Αυτές οι κατακτήσεις συγκεκριμενοποιήθηκαν σε «αφηρημένα» κέρδη (εξέλιξη της συνείδησης, εμπλουτισμός του ιστορικού προγράμματος από τα μαθήματα της πάλης, προοπτικές για το μέλλον ...) τα οποία αποκτήθηκαν σε μεγάλες στιγμές της αγκιτάτσιας και τα οποία εξαφανίστηκαν από την άμεση κατανόηση των πλατύτερων μαζών και αποσύρθηκαν στον μικρόκοσμο των μειοψηφιών, δίνοντας έτσι την ψευδή αίσθηση ότι δεν υπήρξαν ποτέ.

Φεβρουάριος 1917: Η Φωτιά της Πάλης γεννά τα Σοβιέτ.Ανάμεσα στα 1905 και 1917, τα Σοβιέτ είχαν λοιπόν περιορισθεί, ώστε δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια «ιδέα» που προσανατόλιζε τη σκέψη και τον πολιτικό αγώνα μιας χούφτας αγωνιστών. Η πραγματιστική μέθοδος που αποδίδει σημασία μόνο σε ό,τι μπορεί κανείς να δει και να αγγίξει, δεν επιτρέπει την ιδέα ότι τα Σοβιέτ περιείχαν μια τεράστια υλική δύναμη. Το 1917, ο Τρότσκυ έγραψε: «Χωρίς αμφιβολία η επόμενη νέα επαναστατική έφοδος θα ξυπνήσει παντού την ίδρυση εργατικών συμβουλίων»iv Οι μεγάλοι πρωταγωνιστές της επανάστασης του Φεβρουαρίου ήταν πράγματι τα Σοβιέτ.

Οι επαναστατικές μειοψηφίες, και πιο ειδικά οι Μπολσεβίκοι μετά το 1905, υποστήριζαν και προπαγάνδιζαν την ιδέα του σχηματισμού Σοβιέτ για να προωθηθεί η πάλη. Αυτές οι μειοψηφίες κράτησαν ζωντανή τη φλόγα των εργατικών συμβουλίων στη συλλογική μνήμη της εργατικής τάξης. Αυτός ακριβώς ήταν ο λόγος που, με το ξέσπασμα των απεργιών το Φεβρουάριο, οι οποίες γρήγορα πήραν μεγάλη έκταση, υπήρξαν πολυάριθμες πρωτοβουλίες και εκκλήσεις για την ίδρυση Σοβιέτ. Ο Anweiler υπογραμμίζει ότι «η ιδέα της επανίδρυσης των Σοβιέτ, απλώθηκε τόσο στα εργοστάσια που απεργούσαν όσο και ανάμεσα στην επαναστατική διανόηση. Αυτόπτες μάρτυρες αναφέρουν ότι ήδη στις 24 Φεβρουαρίου είχαν εκλεγεί σε μερικά εργοστάσια εκπρόσωποι για ένα σχεδιαζόμενο Σοβιέτ.»v Με άλλα λόγια, οι αγωνιζόμενες μάζες συνέλαβαν πλατιά την ιδέα των Σοβιέτ, που για πολύ καιρό είχε παραμείνει περιορισμένη σε κάποιες μειοψηφίες.

Κατά δεύτερον, το κόμμα των Μπολσεβίκων συνεισέφερε σημαντικά στην γέννηση των σοβιέτ. Και το έκανε όχι βασιζόμενο σε ένα προηγούμενο οργανωτικό σχήμα του να επιβάλει μια αλυσίδα μεταβατικών οργανώσεων που θα οδηγούσαν στην διαμόρφωση των Σοβιέτ, αλλά μέσω μιας εντελώς διαφορετικής συνεισφοράς, όπως θα δούμε, που σχετιζόταν με ένα σκληρό πολιτικό αγώνα.

Το χειμώνα του 1915, όταν άρχισαν να ξεσπούν απεργίες στην Πετρούπολη, η φιλελεύθερη μπουρζουαζία επινόησε ένα σχέδιο για να σύρει τους εργάτες στην πολεμική παραγωγή, προβάλλοντας ότι στα εργοστάσια μια Εργατική Ομάδα είχε εκλεγεί μέσα στις επιτροπές της πολεμικής βιομηχανίας. Οι Μενσεβίκοι το υποστήριξαν και, έχοντας αποκτήσει μια πλατιά πλειοψηφία, προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν την Εργατική Ομάδα για να διατυπώσουν αιτήματα. Στην πράξη πρότειναν, κατ' εικόνα των συνδικάτων των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών, να χρησιμοποιήσουν μια «εργατική οργάνωση» για να πουλήσει η πολεμική προσπάθεια.

Οι Μπολσεβίκοι αντιτάχθηκαν στην πρόταση αυτή τον Οκτώβριο του 1915 με τα λόγια του Λένιν:«Είμαστε αντίθετοι στη συμμετοχή στις επιτροπείες της πολεμικής βιομηχανίας, οι οποίες εξυπηρετούν τον ιμπεριαλιστικό αντιδραστικό πόλεμο»vi Οι Μπολσεβίκοι κάλεσαν σε εκλογές απεργιακών επιτροπών και η επιτροπή Πετρούπολης του κόμματος προέτεινε «Αντιπρόσωποι των εργοστασίων και των εργαστηρίων, εκλεγμένοι με αναλογική αντιπροσώπευση σε όλες τις πόλεις να σχημάτιζαν ένα πανρωσικό Σοβιέτ εργατικών αντιπροσώπων»vii

Στην αρχή, οι Μενσεβίκοι, με την εκλογική τους πολιτική υπέρ των Εργατικών Ομάδων έλεγξαν την κατάσταση με σιδηρά πυγμή. Οι απεργίες τον χειμώνα του 1915 και οι πολυαριθμότερες απεργίες του δεύτερου μισού του 1916 παρέμειναν υπό τον έλεγχο των Μενσεβίκικων Εργατικών Ομάδων, παραταύτα όμως εμφανίστηκαν , εδώ κι εκεί , απεργιακές επιτροπές. Και μόλις τον Φεβρουάριο ο σπόρος άρχισε να φυτρώνει.

Η πρώτη προσπάθεια σχηματισμού Σοβιέτ έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια μιας αυτοσχέδιας συνάντησης που διεξήχθη στο Παλάτι της Ταυρίδας στις 27 Φεβρουαρίου. Αυτοί που συμμετείχαν δεν ήταν αντιπρόσωποι· ήταν κάποια άτομα από το Κόμμα των Μενσεβίκων και την Εργατική Ομάδα μαζί με κάποιους μπολσεβίκους αντιπροσώπους και άλλα ανεξάρτητα άτομα. Από αυτή ανέκυψε ένας πολύ σημαντικός αντίλογος που έβαλε επί τάπητος δυο τελείως αντίθετες γνώμες· οι Μενσεβίκοι υποστήριξαν ότι η συνάντηση πρέπει να αυτοαποκληθεί Προσωρινή Επιτροπή Σοβιέτ· ο μπολσεβίκος Σλιάπνικοφ «αντιτάχθηκε υποστηρίζοντας ότι κάτι τέτοιο δεν μπορούσε να γίνει χωρίς εκλεγμένους αντιπροσώπους από τους εργάτες. Ζήτησε την επείγουσα πρόσκλησή τους και το σώμα συμφώνησε μαζί του. Αποφασίστηκε να κλείσει η συνεδρία και να αποστείλουν την ανακοίνωση της σύγκλησης στους κύριους τόπους εργατικής συγκέντρωσης και στα στασιασμένα συντάγματα.»viii

Η πρόταση είχε δραματικά επακόλουθα. Την νύχτα της 27ης άρχισε να διαδίδεται στις εργατικές συνοικίες, στα εργοστάσια και στους στρατώνες. Εργάτες και στρατιώτες πήραν από κοντά την εξέλιξη των γεγονότων. Την επόμενη μέρα πολυάριθμες συνελεύσεις έλαβαν χώρα στα εργοστάσια και στους στρατώνες και η μία μετά την άλλη πήραν την ίδια απόφαση: να σχηματισθεί ένα σοβιέτ και να εκλέξουν αντιπρόσωπο. Το απόγευμα το ανάκτορο της Ταυρίδας ήταν γεμάτο, από πάνω μέχρι κάτω, από αντιπροσώπους εργατών και στρατιωτών. Ο Σουκάνωφ, στα απομνημονεύματά του.ix περιγράφει τη συνεδρίαση που στη συνέχεια πήρε την ιστορική απόφαση να συστήσει το Σοβιέτ: «όταν άνοιξε η συνεδρία υπήρχαν ίσως 250 εκπρόσωποι, αλλά έμπαιναν ατέρμονα νέες ομάδες στην αίθουσα»x Θυμήθηκε πως, όταν ψήφιζαν για την ημερήσια διάταξη, η συνεδρία διακοπτόταν από αντιπροσώπους στρατιωτών που ήθελαν να καταθέσουν μηνύματα από τις συνελεύσεις των συνταγμάτων τους. Και ένας από αυτούς έκανε την ακόλουθη αναφορά:«Οι αξιωματικοί εξαφανίστηκαν. Δεν θέλουμε πλέον να υπηρετούμε κόντρα στο λαό, συντασσόμαστε με τους εργάτες αδελφούς μας, όλοι μας ενωμένοι για να υπερασπίσουμε την υπόθεση του λαού. Θα δώσουμε τη ζωή μας για την υπόθεση αυτή. Η γενική μας συνέλευση μας ζήτησε να σας χαιρετίσουμε». Ο Σουκάνωφ προσθέτει: «Και με φωνή πνιγμένη από το συναίσθημα, μέσα σε βροντώδη χειροκροτήματα, ο αντιπρόσωπος πρόσθεσε: Ζήτω η Επανάσταση! »xi Η συνεδρίαση διακοπτόμενη συνέχεια από την άφιξη νέων αντιπροσώπων, που ήθελαν να μεταφέρουν τη θέση αυτών που εκπροσωπούσαν, προοδευτικά αντιμετώπισε διάφορα ζητήματα: τον σχηματισμό πολιτοφυλακής στα εργοστάσια, προστασία από πλιάτσικο και από τη δράση των τσαρικών δυνάμεων. Ένας αντιπρόσωπος πρότεινε τη δημιουργία μιας «επιτροπής γραμματικών» για να συντάξει μια έκκληση απευθυνόμενη σε ολόκληρη τη χώρα, πράγμα που εγκρίθηκε ομόφωναxii. Η άφιξη ενός αντιπροσώπου από το σύνταγμα Σεμιονόβσκι – διάσημο για την πίστη στο Τσάρο και τον κατασταλτικό του ρόλο το 1905 – έφερε νέα διακοπή. Ο αντιπρόσωπος διακήρυξε: «Σύντροφοι και αδελφοί, σας φέρνω χαιρετισμούς από όλους τους άνδρες του συντάγματος Σεμιονόβσκι. Μέχρι και τον τελευταίο άνδρα, αποφασίσαμε να ενωθούμε με το λαό» Αυτό προκάλεσε «ένα ρεύμα ενθουσιασμού που διέτρεξε όλόκληρη τη συνέλευση»(Σουκάνωφ). Η συνέλευση οργάνωσε ένα «γενικό επιτελείο της εξέγερσης» καταλαμβάνοντας όλα τα στρατηγικά σημεία της Πετρούπολης.

Η συνέλευση του Σοβιέτ δεν έλαβε χώρα εν κενώ. Οι μάζες κινητοποιήθηκαν. Ο Σουκάνωφ υπογραμμίζει την ατμόσφαιρα που περιέβαλλε τη συνεδρία: «Το πλήθος ήταν πολύ πυκνό· δεκάδες χιλιάδων ανθρώπων ήρθαν να χαιρετήσουν την επανάσταση. Οι αίθουσες του Παλατιού δεν μπορούσαν πλέον να χωρέσουν τόσους ανθρώπους και μπροστά στις πόρτες, οι αλυσίδες της Στρατιωτικής Επιτροπής κατέφθασαν για να συγκρατούν ένα όλο και πιο πολυάριθμο πλήθος».xiii

Μάρτιος 1917: ένα Γιγάντιο Δίκτυο Σοβιέτ Απλώνεται σε Ολόκληρη τη ΡωσίαΣε 24 ώρες, το Σοβιέτ ήταν ο κύριος της κατάστασης. Ο θρίαμβος της εξέγερσης της Πετρούπολης προκάλεσε την επέκταση της επανάστασης σε ολόκληρη τη χώρα: «Τα τοπικά σοβιέτ των εργατών και των στρατιωτών ήταν η ραχοκοκκαλιά της επανάστασης»xiv Πώς έγινε δυνατή μια τόσο γιγαντιαία επέκταση, ώστε, σε τόσο λίγο χρόνο να διαδοθεί σε ολόκληρη τη Ρωσική επικράτεια; Υπήρχαν διαφορές ανάμεσα στο σχηματισμό των Σοβιέτ το 1905 και το 1917. Το 1905, οι απεργίες ξέσπασαν τον Ιανουάριο και διαδοχικά απεργιακά κύματα ξεδιπλώθηκαν χωρίς καμία μαζική οργάνωση εκτός λίγων εξαιρέσεων. Τα Σοβιέτ ιδρύθηκαν πραγματικά τον Οκτώβριο. Στα 1917 αντιθέτως, τα Σοβιέτ στήθηκαν στην αρχή του αγώνα. Οι εκκλήσεις του Σοβιέτ της Πετρούπολης στις 28 Φεβρουαρίου, έπεσαν σε γόνιμο έδαφος. Η εντυπωσιακή ταχύτητα με την οποία αυτό το Σοβιέτ στήθηκε ήταν , από μόνη της , ενδεικτική της θέλησης που κινούσε πλατιά στρώματα εργατών και στρατιωτών, για να το πραγματοποιήσουν. 

Συνεδριάσεις γίνονταν καθημερινά και δεν περιορίζονταν στην εκλογή αντιπροσώπων για το Σοβιέτ. Συνέβαινε συχνά να συνοδεύονται από γενικές συνελεύσεις. Επίσης και ταυτόχρονα στήθηκαν Σοβιέτ των εργατικών συνοικιών. Το ίδιο το Σοβιέτ απηύθυνε τέτοια έκκληση και την ίδια μέρα, οι εργάτες της μαχητικής συνοικίας του Βίμποργκ, μια προλεταριακή περιοχή στα περίχωρα της Πετρούπολης, πήραν κεφάλι στη δημιουργία συνοικιακών σοβιέτ και απηύθυναν μία πολύ μαχητική πρόσκληση για την δημιουργία τέτοιων σοβιέτ σ' όλη τη χώρα. Εργάτες σε πολλές άλλες λαϊκές συνοικίες ακολούθησαν το παράδειγμά τους τις επόμενες μέρες.

Και με τον ίδιο τρόπο εργοστασιακές συνελεύσεις σχημάτισαν εργοστασιακά συμβούλια. Τα τελευταία, αν και ξεπήδησαν από την ανάγκη για άμεσα αιτήματα και για τη οργάνωση της εργασίας, δεν περιορίστηκαν σε αυτές τις πλευρές και σταδιακά πολιτικοποιήθηκαν. Ο Anweiler αναγνώρισε ότι «Εκείνο τον καιρό, οι εργοστασιακές επιτροπές της Πετρούπολης πέτυχαν μια στέρεα οργάνωση που σε ένα βαθμό ανταγωνίσθηκε το Σοβιέτ των εργατικών αντιπροσώπων. Ενώθηκαν σε στενά συμβούλια και εξέλεξαν αντιπροσώπους σε ένα κεντρικό συμβούλιο υπό την ηγεσία μιας εκτελεστικής επιτροπής.... Επειδή οι επιτροπές αντιπροσώπευαν τον εργάτη στο πόστο του, ο επαναστατικός τους ρόλος μεγάλωσε αναλογικά, καθώς το Σοβιέτ παγιώθηκε σε ένα μόνιμο θεσμό και έχασε την επαφή του με τις μάζες»xv

Έτσι ο σχηματισμός των σοβιέτ ξεπήδησε σαν άγρια φωτιά. Στη Μόσχα «έγιναν εκλογές στα εργοστάσια, και το Σοβιέτ συναντήθηκε για την πρώτη του συνεδρία, στην οποία εξελέγη μια τριμελής εκτελεστική επιτροπή. Την επομένη μέρα τα εργατικά σοβιέτ πήραν την τελική τους μορφή· καθορίστηκαν αναλογίες για την αντιπροσώπευση, εξελέγησαν εκπρόσωποι για το Σοβιέτ της Πετρούπολης, και εγκρίθηκε ο σχηματισμός Προσωρινής Κυβέρνησης»xvi «Η θριαμβευτική πορεία της επανάστασης διαμέσου της Ρωσίας, που οδήγησε μέσα σε μόλις λίγες μέρες στην κατάρρευση της τσαρικής κυβέρνησης και του διοικητικού της μηχανισμού, συνοδεύτηκε από ένα κύμα επαναστατικής οργάνωσης μεταξύ όλων των επιπέδων της κοινωνίας, που εκφράστηκε εντονότερα στον σχηματισμό σοβιέτ σε όλες τις πόλεις του έθνους, από την Φινλανδία μέχρι τον Ειρηνικό»xvii

Ακόμα κι αν τα Σοβιέτ ενδιαφέρονταν για τοπικές υποθέσεις, η κυρία έγνοια τους ήταν τα γενικά προβλήματα: ο παγκόσμιος πόλεμος, το οικονομικό χάος, η επέκταση της επανάστασης σε άλλες χώρες, και πήραν μέτρα για να συγκεκριμενοποιήσουν αυτές τις έγνοιες. Θα έπρεπε να υπογραμμίσουμε ότι οι προσπάθειες συγκεντρωτισμού των σοβιέτ ήρθαν από τα κάτω κι όχι από τα πάνω. Όπως προείδαμε, το Σοβιέτ της Μόσχας αποφάσισε να στείλει εκπροσώπους στην Πετρούπολη, θεωρώντας το εντελώς φυσικό καθώς εκεί ήταν το κέντρο της όλης κινητοποίησης. Ο Anweiler δίνει έμφαση στο ότι «τα συμβούλια των εργατών και των στρατιωτών άλλων πόλεων έστειλαν εκπροσώπους στην Πετρούπολη ή διατηρούσαν μόνιμους παρατηρητές»xviii Από τα μέσα του Μαρτίου, άρχισαν να εμφανίζονται πρωτοβουλίες για ένα περιφερειακό συνέδριο των Σοβιέτ. Στη Μόσχα έγινε μια διάσκεψη τέτοιας φύσης από τις 25 μέχρι τις 27 του Μαρτίου με τη συμμετοχή 70 συμβουλίων εργατών και 38 συμβουλίων στρατιωτών. Στην κοιλάδα του Ντόνετζ, έγινε διάσκεψη με τα ίδια χαρακτηριστικά που έφερε κοντά 48 Σοβιέτ. Όλες αυτές οι προσπάθειες κορυφώθηκαν στην σύγκλιση ενός Πρώτου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ που διεξάχθηκε από τις 29 του Μάρτη μέχρι τις 3 του Απρίλη και συγκέντρωσε αντιπροσώπους από 480 Σοβιέτ.

Το «οργανωτικό μικρόβιο» μεταδόθηκε σε στρατιώτες που, αηδιασμένοι από τον πόλεμο, λιποτάκτησαν από τα πεδία των μαχών, στασίασαν, ξαπόστειλαν τους αξιωματικούς τους και αποφάσιζαν να γυρίσουν σπίτι.. Αντίθετα από το 1905, όπου πρακτικά, ποτέ δεν υπήρξαν, συμβούλια στρατιωτών πολλαπλασιάστηκαν, εξαπλώθηκαν στα συντάγματα, τις αποθήκες πολεμικού υλικού, τις ναυτικές βάσεις και τα οπλοστάσια... Ο στρατός ήταν συγκροτημένος από ένα σωρό κοινωνικών τάξεων, ιδιαιτέρως χωρικών, καθώς οι εργάτες ήταν μειοψηφία. Παρά την ετερογένεια αυτή, η πλειοψηφία των Σοβιέτ ενώθηκε γύρω από το προλεταριάτο. Όπως ο αστός ιστορικός και οικονομολόγος Τουγκάν Μπαρανόφσκι σημείωσε: «δεν είναι ο στρατός εκείνος που κήρυξε την εξέγερση, αλλά οι εργάτες. Δεν ήταν οι στρατηγοί αλλά οι στρατιώτες εκείνοι που πήγαν στη Δούμα της Αυτοκρατορίας.xix Και οι στρατιώτες υποστήριξαν τούς εργάτες κάθε άλλο παρά συμμορφούμενοι πειθήνια προς τις διαταγές των αξιωματικών τους, αλλά ... γιατί ένιωσαν συγγένεια αίματος με τους εργάτες ως μια τάξη δουλευτών όπως οι ίδιοι»xx

Η Σοβιετική οργάνωση προοδευτικά κέρδισε έδαφος, διευρυνόμενη από το Μάιο του 1917 όταν ο σχηματισμός συμβουλίων των χωρικών άρχισε να κινεί αυτές τις μάζες, που για αιώνες τους μεταχειρίζονταν σαν υποζύγια. Αυτή ήταν εξάλλου μία θεμελιώδης διαφορά από το 1905, οπότε υπήρξαν σχετικά λίγοι, επί το πλείστον τελείως ανοργάνωτοι, ξεσηκωμοί. Το ότι ολόκληρη η Ρωσία καλυπτόταν από ένα γιγάντιο δίκτυο συμβουλίων, είναι ένα ιστορικό γεγονός τεράστιας σημασίας. Όπως σημείωσε ο Τρότσκυ, «σε όλες τις προηγούμενες επαναστάσεις, οι εργάτες, οι τεχνίτες κι ένας κάποιος αριθμός φοιτητών, πολεμούσε στα οδοφράγματα, κάποιοι στρατιώτες έπαιρναν το μέρος τους, μετά η πλούσια μπουρζουαζία, που με φρονιμάδα είχε παρακολουθήσει τα γεγονότα στα οδοφράγματα από το παράθυρό της, ανακτούσε την εξουσία»xxi, αλλά δεν συνέβη έτσι αυτή τη φορά. Οι μάζες σταμάτησαν να πολεμούν «υπέρ άλλων» και πολέμησαν για τον εαυτό τους μέσα από τα συμβούλια. Επιδόθηκαν σε όλες τις υποθέσεις της οικονομικής , πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής.

Οι εργατικές μάζες κινητοποιήθηκαν. Η έκφραση αυτής της κινητοποίησης ήταν τα σοβιέτ και, γύρω τους, ένα μεγάλο δίκτυο οργανώσεων σοβιετικού τύπου ( Συμβούλια συνοικιών, εργοστασιακά συμβούλια), ένα αυτοτροφοδοτούμενο δίκτυο που με τη σειρά του, ώθησε σε έναν εντυπωσιακό αριθμό συνελεύσεων, συνεδριάσεων, αντιλόγων και πολιτιστικών δραστηριοτήτων που πολλαπλασιάστηκαν... Εργάτες, στρατιώτες, γυναίκες και νέοι μπήκαν σε μια πυρετώδη δραστηριότητα. Ζούσαν μέσα σε ενός είδους διαρκή συνέλευση. Η εργασία σταματούσε για να παρακολουθήσουν την εργοστασιακή συνέλευση, τις συναθροίσεις των σοβιέτ της πόλης ή της συνοικίας, συνεδριάσεις και διαδηλώσεις. Είναι σημαντικό ότι μετά της απεργία του Φεβρουαρίου, δεν υπήρξαν πρακτικά άλλες απεργίες εκτός από ιδιαίτερες στιγμές και σε μοναδικές ή τοπικές περιστάσεις. Σε αντίθεση προς μια στενή άποψη του αγώνα, περιορισμένη σε αυτόν της απεργίας, η απουσία της τελευταίας δεν σήμαινε αποκλιμάκωση της κινητοποίησης. Οι εργάτες ήταν σε διαρκή αγώνα, αλλά η ταξική πάλη, όπως είπε ο Ένγκελς, συγκροτεί μία ενότητα από την οικονομική,την πολιτική και την ιδεολογική πάλη. Και οι εργατικές μάζες εμπλέχθηκαν επωμιζόμενες ταυτόχρονα και τις τρεις αυτές διαστάσεις της μάχης τους. Με μαζικές δράσεις, διαδηλώσεις, συναθροίσεις, αντιλόγους, κυκλοφορία βιβλίων και άρθρων ... οι εργατικές μάζες της Ρωσίας πήραν την ίδια τους τη μοίρα στα χέρια τους και βρήκαν μέσα τους ανεξάντλητα αποθέματα σκέψης, πρωτοβουλίας, αναζήτησης και, όλα αυτά, απευθύνονταν ακούραστα σε συλλογικά fora.

Απρίλιος 1917: η Μάχη του «Όλη η Εξουσία στα Σοβιέτ»

«Το Σοβιέτ πήρε στην κατοχή του όλα τα ταχυδρομικά γραφεία και τηλεγραφεία, το ραδιόφωνο, όλους τους σταθμούς, τυπογραφεία, έτσι ώστε χωρίς την έγκρισή του ήταν αδύνατο να στείλεις τηλεγράφημα, να φύγεις από την Πετρούπολη ή να δημοσιεύσεις μια διακήρυξη» ήταν τα λόγια ενός εκπροσώπου του κόμματος των Καντέτων xxii, στα απομνημονεύματά του. Υπήρξε όμως, όπως σημείωσε ο Τρότσκυ, από τον Φεβρουάριο ήδη, ένα τρομερό παράδοξο: η πλειοψηφία (Μενσεβίκοι και Σοσιαλεπαναστάτες) είχε εμπιστευτεί την εξουσία των Σοβιέτ στην μπουρζουαζία, πρακτικά υποχρεώνοντάς την να δημιουργήσει την προσωρινή κυβέρνησηxxiii, όπου προέδρευε ένας τσαρικός πρίγκηπας και αποτελούνταν από πλούσιους βιομηχάνους, καντέτους και , στην κορυφή, τον «σοσιαλιστή» Κερένσκυxxiv. Η προσωρινή κυβέρνηση, κρυβόμενη πίσω από τα Σοβιέτ, ακολουθούσε την πολεμική της πολιτική, δείχνοντας ελάχιστο ενδιαφέρον για την εξεύρεση λύσεων στα ποικίλα προβλήματα που οι εργάτες και οι αγρότες έθεταν. Αυτό θα οδηγούσε τα σοβιέτ στο να καταστούν αναποτελεσματικά και να εξαφανιστούν, όπως μπορεί κανείς να μαντέψει από αυτές τις δηλώσεις των ηγετών των σοσιαλεπαναστατών: « Από την αρχή τους τα Σοβιέτ... δεν ήθελαν να αντικαταστήσουν την Πανρωσική συντακτική συνέλευση... Αντίθετα, το να οδηγήσουν τη χώρα προς μια συντακτική συνέλευση ήταν ο πρωτεύων τους σκοπός... Τα σοβιέτ δεν αντιπροσωπεύουν ούτε μια κρατική εξουσία παράλληλη προς την συντακτική συνέλευση, ούτε μία εξουσία δίπλα στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Είναι σύμβουλοι του λαού στον αγώνα για τα συμφέροντά του... και γνωρίζουν ότι αντιπροσωπεύουν ένα μέρος της χώρας και έχουν την εμπιστοσύνη μόνο των μαζών για τις οποίες αγωνίζονται. Επομένως τα σοβιέτ έχουν πάντοτε αρνηθεί να πλειοδοτήσουν σε εξουσία και να σχηματίσουν κυβέρνηση.»xxv

Στις αρχές Μαρτίου εντούτοις , ένας τομέας της εργατικής τάξης συνειδητοποιούσε το γεγονός ότι γα σοβιέτ έτειναν να δρουν ως προπέτασμα και όργανο των αστικών πολιτικών. Υπήρχαν επίσης πολύ ζωντανοί αντίλογοι σε μερικά σοβιέτ, σε εργοστασιακές και συνοικιακές επιτροπές πάνω στο «ζήτημα της εξουσίας». Η Μπολσεβίκικη μειοψηφία έμενε πίσω καθώς η Κεντρική της Επιτροπήxxvi είχε υιοθετήσει μια απόφαση κριτικής στήριξης της προσωρινής κυβέρνησης, παρά την ισχυρή αντίθεση από διάφορα τμήματα του κόμματος.xxvii

Ο αντίλογος διπλασιάστηκε σε ένταση τον Μάρτιο. «Η επιτροπή του Βίμποργκ συγκάλεσε συνεδρίαση χιλιάδων εργατών και στρατιωτών που, σχεδόν ομόφωνα, υιοθέτησε απόφαση για την αναγκαιότητα του να πάρει εξουσία το σοβιέτ.(...) Η απόφαση του Βίμποργκ, χάρη στην επιτυχία της, τυπώθηκε και εμφανίστηκε σε αφίσες. Αλλά η επιτροπή της Πετρούπολης τυπικά απαγόρευσε αυτή την απόφαση...»xxviii

Η άφιξη του Λένιν τον Απρίλιο μετασχημάτισε ριζικά την κατάσταση. Ο Λένιν, που είχε με ενδιαφέρον παρακολουθήσει, από την εξορία του στην Ελβετία, τις λίγες πληροφορίες για την επονείδιστη συμπεριφορά της Κεντρικής Επιτροπής του Μπολσεβίκικου Κόμματος, κατέληγε στα ίδια συμπεράσματα με την επιτροπή του Βίμποργκ. Στις «θέσεις του Απρίλη» το εξέφρασε καθαρά: «Τα ειδικά χαρακτηριστικά της παρούσας κατάστασης στη Ρωσία, είναι πως η χώρα περνάει από το πρώτο στάδιο της επανάστασης, το οποίο - λόγω της ανεπαρκούς ταξικής συνείδησης και οργάνωσης του προλεταριάτου, απέθεσε την εξουσία στα χέρια της αστικής τάξης – στο δεύτερό της στάδιο. Το οποίο πρέπει να αποθέσει την εξουσία στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχότερων τμημάτων των αγροτών»xxix Πολλοί συγγραφείς δεν βλέπουν σε αυτή την αποφασιστική παρέμβαση του Λένιν μια έκφραση του ρόλου της πρωτοπορίας του επαναστατικού κόμματος και των πιο σημαντικών αγωνιστών αλλά, αντιθέτως, τη θεωρούν μια πράξη πολιτικού καιροσκοπισμού. Σύμφωνα με αυτούς, ο Λένιν άδραξε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τα σοβιέτ ως πλατφόρμα για να κατακτήσει την «απόλυτη εξουσία», απεκδυόμενος τα «αυστηρά γιακωβίνικα» ρούχα του για να φορέσει αυτά ενός αναρχικού αντάρτη της «άμεσης εξουσίας των μαζών». Πράγματι, ένα παλιό μέλος του κόμματος άφησε να αιωρείται ότι «Για πολλά χρόνια, η θέση του Μπακούνιν στη Ρωσική επανάσταση έμενε κενή· τώρα τη κατέλαβε ο Λένιν»xxx. Αυτός ο θρύλος είναι τελείως λανθασμένος. Η εμπιστοσύνη που είχε ο Λένιν προς τα σοβιέτ αναγόταν στην πραγματικότητα πολύ πιο πριν, στα μαθήματα που πήρε από την επανάσταση του 1905. Σε ένα σχέδιο απόφασης που πρότεινε προς το 4ο Συνέδριο του Κόμματος το 1906, είπε ότι: «καθόσον τα σοβιέτ αντιπροσωπεύουν κύτταρα επαναστατικής εξουσίας, η δύναμή τους και η σημασία τους εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το σφρίγος και την επιτυχία της εξέγερσης» και πρόσθεσε ότι «Τέτοιοι θεσμοί είναι αναπόφευκτα καταδικασμένοι σε αποτυχία αν δεν βασιστούν στον επαναστατικό στρατό, και δεν ανατρέψουν τις κυβερνητικές εξουσίες (δηλαδή να μετασχηματισθούν σε μία προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση)»xxxi Το 1915, επανήλθε στην ίδια ιδέα: « Τα σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών και οι παρόμοιοι θεσμοί μπορούν να θεωρηθούν ως όργανα της εξέγερσης και της επαναστατικής εξουσίας. Αυτοί οι θεσμοί μπορούν να είναι καθοριστικής χρησιμότητας μόνο στην εξάπλωση της μαζικής πολιτικής απεργίας και μιας εξέγερσης, σε συνάρτηση με το βαθμό προετοιμασίας, ανάπτυξης και προόδου»xxxii

Ιούνιος – Ιούλιος 1917: η Κρίση των ΣοβιέτΟ Λένιν είχε συνειδητοποιήσει όμως ότι η μάχη είχε απλώς μόλις αρχίσει: «Μόνο με πάλη ενάντια στην ασυνείδητη εμπιστοσύνη των μαζών ( μια πάλη που μπορεί μόνον και πρέπει να διεξαχθεί με τα ιδεολογικά όπλα της φιλικής πειθούς, ανατρέχοντας στη ζωντανή εμπειρία) θα καταφέρουμε πραγματικά να απαλλαγούμε από τα τωρινά ξεσπάσματα επαναστατικών φράσεων, και πραγματικά να παρωθήσουμε την συνείδηση του προλεταριάτου όπως επίσης και την τοπική πρωτοβουλία των μαζών την τόλμη και την απόφαση»xxxiii Αυτό θα επιβεβαιωνόταν πικρά τον καιρό του Πρώτου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ. Αν και συγκλήθηκε για να ενοποιήσει και να συγκεντροποιήσει το δίκτυο των διαφορετικών τύπων σοβιέτ που ήταν κατεσπαρμένα σε όλη την επικράτεια, οι αποφάσεις του όχι μόνο πήγαν ενάντια στην επανάσταση, αλλά οδήγησαν προς την καταστροφή των σοβιέτ. Τον Ιούνιο και Ιούλιο, ένα σοβαρό πολιτικό πρόβλημα εμφανίστηκε: η κρίση των σοβιέτ και η αποξένωσή τους από τις μάζες.

Η γενική κατάσταση σημαδεύτηκε από καθολική αταξία: άνοδος της ανεργίας, παράλυση των μεταφορών, κακή σοδειά στην ύπαιθρο, και γενικό δελτίο στα τρόφιμα. Οι λιποταξίες πολλαπλασιάστηκαν στο στρατό μαζί με προσπάθειες συμφιλίωσης με τον εχθρό στο μέτωπο. Το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο της Αντάντ (Γαλλία, Βρετανία και αργότερα ΗΠΑ) πίεσε την Προσωρινή Κυβέρνηση να εξαπολύσει γενική επίθεση στο Γερμανικό μέτωπο. Οι Μενσεβίκοι και Εσέροι εκπρόσωποι, πρόθυμοι να εξυπηρετήσουν, υιοθέτησαν απόφαση στο Συνέδριο των Σοβιέτ που υποστήριζε την στρατιωτική επίθεση, ενώ μια σημαντική μειοψηφία, που δεν περιλάμβανε μόνο τους μπολσεβίκους, ήταν εναντίον. Και για επιστέγασμα, το Συνέδριο απέρριψε πρόταση για μείωση της εργάσιμης μέρας στις 8 ώρες, ενώ δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για το αγροτικό πρόβλημα. Από φωνή των μαζών έγινε ο απολογητής αυτού που μισούσαν πάνω από όλα, της συνέχισης του ιμπεριαλιστικού πολέμου.

Η κυκλοφορία των αποφάσεων του Συνεδρίου – και, ιδιαιτέρως εκείνων που υποστήριζαν την στρατιωτική επίθεση - προκάλεσε μια βαθειά απογοήτευση στις μάζες. Είδαν ότι η οργάνωσή τους τους ξεγλιστρούσε από τα χέρια και άρχισαν να αντιδρούν. Τα συνοικιακά σοβιέτ της Πετρούπολης, το σοβιέτ της γειτονικής πόλης της Κρονστάνδης και διάφορα εργοστασιακά συμβούλια και επιτροπές αρκετών συνταγμάτων πρότειναν μεγάλη διαδήλωση για τις 10 Ιουνίου με σκοπό να ασκήσουν πίεση στο Συνέδριο ώστε να αλλάξει την πολιτική του και να προσανατολιστεί προς το πάρσιμο της εξουσίας, διώχνοντας τους καπιταλιστές υπουργούς.

Η απάντηση του Συνεδρίου ήταν η προσωρινή απαγόρευση των διαδηλώσεων με πρόσχημα τον «κίνδυνο μοναρχικής συνωμοσίας». Αντιπρόσωποι του Συνεδρίου κινητοποιήθηκαν για να γυρίσουν τα εργοστάσια και τα συντάγματα και να «πείσουν» τους εργάτες και τους στρατιώτες. Η απόδειξη ενός μενσεβίκου αντιπροσώπου είναι εύγλωττη: «Όλη τη νύχτα η πλειοψηφία του Συνεδρίου, πάνω από πεντακόσια μέλη του, έμειναν ξύπνιοι και πήγαν στα εργοστάσια, στα εργαστήρια και στα στρατόπεδα της Πετρούπολης, πιέζοντας τους ανθρώπους να μην συμμετάσχουν στην διαδήλωση. Σε έναν ικανό αριθμό εργαστηρίων και εργοστασίων, και επίσης σε κάποια μέρη της φρουράς, το Συνέδριο δεν είχε εξουσία... Υποδέχονταν τους αντιπρόσωπους του Συνεδρίου συχνά με μη φιλικό τρόπο, μερικές φορές με εχθρότητα και συχνά τους έδειχναν εξοργισμένοι την πόρτα»xxxiv 

Η ηγεσία της αστικής τάξης είχε καταλάβει την ανάγκη να σώσει το κύριο χαρτί της - την απαλλοτρίωση των σοβιέτ - για να το χρησιμοποιήσει ενάντια στην πρώτη σοβαρή προσπάθεια των μαζών να τα ανακτήσουν. Και αυτό έκανε , με τον εκ γενετής Μακιαβελισμό της, με τονα χρησιμοοιήσει τους Μπολσεβίκους ως μια δοκιμασία δύναμης, εξαπολύοντας μια σφοδρή εκστρατεία εναντίον τους. Στο Συνέδριο των Κοζάκων που διεξήχθη ταυτόχρονα με το Συνέδριο των Σοβιέτ,ο Μιλιούκωφ δήλωσε ότι «οι Μπολσεβίκοι είναι οι χειρότεροι εχθροί της Ρωσικής επανάστασης... Είναι καιρός να τελειώνουμε με αυτούς τους κυρίους»xxxv. Το συνέδριο των Κοζάκων αποφάσισε «να υποστηρίξει τα απειλούμενα σοβιέτ. Εμείς οι Κοζάκοι ποτέ δεν θα φιλονικήσουμε με τα Σοβιέτ»xxxvi Όπως υπογράμμισε ο Τρότσκυ, «εναντίον των Μπολσεβίκων, οι αντιδραστικοί, ήταν έτοιμοι να ακόμη και να προχωρήσουν με τα σοβιέτ για να τα καταβάλουν πολύ πιο ήσυχα μετά»xxxvii Ο Μενσεβίκος Λίμπερ έδειξε καθαρά τον αντικειμενικό σκοπό δηλώνοντας στο Συνέδριο των Σοβιέτ: «Αν θέλετε μαζί σας τις μάζες που στρέφονται στους Μπολσεβίκους, ξεκόψτε από τον Μπολσεβικισμό»

Η βίαιη αστική αντεπίθεση ενάντια στις μάζες έγινε σε μια περίσταση όπου , συνολικά, ήταν πολιτικά αδύναμες. Οι Μπολσεβίκοι το κατάλαβαν και πρότειναν την ματαίωση της διαδήλωσης της 10ης Ιουνίου, την οποία δέχτηκαν απρόθυμα κάποια συντάγματα και τα περισσότερα μαχητικά εργοστάσια.

Όταν τα νέα έφθασαν στο Συνέδριο των Σοβιέτ, ένας αντιπρόσωπος πρότεινε να προκηρυχθεί μία «πραγματικά σοβιετική» διαδήλωση στις 18 Ιουνίου. Ο Μιλιούκωφ ανέλυσε αυτήν την πρωτοβουλία ως εξής: « Σύμφωνα με κάποιες φιλελεύθερου τόνου αγορεύσεις στο Συνέδριο των Σοβιέτ, μετά την επιτυχία της αποτροπής της ένοπλης διαδήλωσης της 10ης Ιουνίου ... οι σοσιαλιστές υπουργοί αισθάνθηκαν ότι πήγαν πολύ μακριά στην προσέγγισή τους μαζί μας, ότι το έδαφος έφυγε κάτω από τα πόδια τους. Τρομαγμένοι στράφηκαν απότομα προς τους μπολσεβίκους» Ο Τρότσκυ σωστά διορθώνει: «Καταλάβετε ότι δεν υπάρχει ζήτημα στροφής προς τους μπολσεβίκους αλλά για κάτι τελείως διαφορετικό· μια προσπάθεια να στραφούν προς τις μάζες, εναντίον των Μπολσεβίκων»xxxviii

Ήταν μια πικρή αποτυχία για το αστοκρατούμενο Συνέδριο των Σοβιέτ. Οι εργάτες και οι στρατιώτες συμμετείχαν μαζικά στη διαδήλωση της 18ης Ιουνίου, κραδαίνοντας πανό που καλούσαν για «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», την αποπομπή των καπιταλιστών υπουργών, το τέλος του πολέμου, εκκλήσεις για διεθνή αλληλεγγύη. Οι διαδηλώσεις ενστερνίστηκαν τους προσανατολισμούς των Μπολσεβίκων και απαίτησαν το αντίθετο από αυτό που ζήτησε το Συνέδριο.

Η κατάσταση χειροτέρεψε. Πιεζόμενη από τους συμμάχους της στην Αντάντ, η Ρωσική αστική τάξη ήταν σε αδιέξοδο. Η περίφημη στρατιωτική επίθεση εξελίχθηκε σε φιάσκο, οι εργάτες και οι στρατιώτες ήθελαν μια ριζική αλλαγή της πολιτικής των σοβιέτ. Αλλά η κατάσταση δεν ήταν τόσο σαφής στις επαρχίες και στην ύπαιθρο όπου παρά μια κάποια ριζοσπαστικοποίηση, η μεγάλη πλειοψηφία παρέμενε πιστή στους εσέρους και στην Προσωρινή Κυβέρνηση.

Πλησίαζε η στιγμή για να δοκιμάσει η αστική τάξη να στήσει μια παγίδα στις μάζες της Πετρούπολης, προκαλώντας μια πρώιμη αναμέτρηση που θα της επέτρεπε να δώσει ένα ξαφνικό χτύπημα στην πρωτοπορία του κινήματος και έτσι να ανοίξει το δρόμο στην αντεπανάσταση.

Οι δυνάμεις της αστικής τάξης αναδιοργανώθηκαν. Συγκροτήθηκαν «Σοβιέτ Αξιωματικών», που έργο τους είχαν να οργανώσουν τις δυνάμεις της ελίτ για να εξαλείψουν στρατιωτικά την επανάσταση. Ενθαρρυμένοι από τις δυτικές δημοκρατίες, οι μαύρες συμμορίες του Τσαρισμού σήκωσαν κεφάλι. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Λένιν, η παλιά Δούμα λειτούργησε ως ένα αντεπαναστατικό γραφείο, χωρίς οι ηγέτες των σοσιαλδημοκρατών προδοτών να βάλουν το παραμικρό εμπόδιο.

Μια σειρά από λεπτές προβοκάτσιες προγραμματίστηκε για να οδηγήσουν τους εργάτες της Πετρούπολης στην παγίδα μιας πρώιμης εξέγερσης. Πρώτα απ' όλα το Κόμμα των Καντέτων απέσυρε τους υπουργούς του από την Προσωρινή Κυβέρνηση ώστε αυτή να αποτελείται από «σοσιαλιστές». Αυτό ήταν ένα είδος πρόσκλησης των εργατών να απαιτήσουν την άμεση κατάληψη της εξουσίας και να ριχτούν στην εξέγερση. Η Αντάντ τότε έδωσε ένα πραγματικό τελεσίγραφο στην Προσωρινή Κυβέρνηση: να επιλέξει ανάμεσα στα Σοβιέτ και την συνταγματική κυβέρνηση. Τέλος η πιο βίαιη προβοκάτσια ήταν η απειλή να μετακινήσουν τα πιο μαχητικά συντάγματα από την πρωτεύουσα στο μέτωπο.

Σημαντικός αριθμός εργατών και στρατιωτών της Πετρούπολης έχαψε το δόλωμα. Πολλά σοβιέτ των συνοικιών, των εργοστασίων και των συνταγμάτων κάλεσαν σε ένοπλη διαδήλωση στις 4 του Ιουλίου. Το σύνθημά της ήταν, τα σοβιέτ να πάρουν την εξουσία. Αυτή η πρωτοβουλία έδειξε ότι οι εργάτες είχαν καταλάβει ότι δεν υπήρχε άλλη διέξοδος από τη επανάσταση. Αλλά ταυτόχρονα, απαιτούσαν να συγκεντρωθεί η εξουσία στα σοβιέτ όπως ήταν τότε συγκροτημένα, δηλαδή με την πλειοψηφία στα χέρια των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών που επιδίωκαν να υποτάξουν τα σοβιέτ στην αστική τάξη. Η ακόλουθη διάσημη σκηνή, όπου ένας εργάτης απευθύνεται σε ένα Μενσεβίκο μέλος του Σοβιέτ, «γιατί δεν παίρνετε την εξουσία μια και καλή;» είναι ενδεικτική των αυταπατών μέσα στην εργατική τάξη. Ήταν σαν να προσκαλείς το λύκο μέσα στο μαντρί! Οι Μπολσεβίκοι προειδοποίησαν για την παγίδα που είχε στηθεί. Δεν το έκαναν με αυταρέσκεια, από καθέδρας, λέγοντας στις μάζες σε ποια σημεία έσφαλαν. Μπήκαν μπροστά στις διαδηλώσεις, στο πλευρό των εργατών και των στρατιωτών για να συνεισφέρουν ώστε η απάντηση να είναι μαζική αλλά να μην γλιστρήσει προς μια αποφασιστική αναμέτρηση της οποίας η ήττα ήταν προδιαγεγραμμένη.xxxix Η διαδήλωση έληξε με τάξη και δεν εξαπολύθηκε επαναστατική έφοδος. Μια σφαγή αποφεύχθηκε, πράγμα που ήταν νίκη των μαζών για το μέλλον. Αλλά η αστική τάξη δεν μπορούσε να κάνει πίσω· έπρεπε να συνεχίσει την επίθεση. Η Προσωρινή Κυβέρνηση εξ ολοκλήρου αποτελούμενη από «εργατικούς» υπουργούς εξαπέλυσε μια βάναυση καταστολή στοχεύοντας ιδιαιτέρως στους Μπολσεβίκους. Το κόμμα κηρύχθηκε παράνομο, αρκετοί αγωνιστές φυλακίστηκαν, ολόκληρος ο τύπος του απαγορεύτηκε και ο Λένιν έπρεπε να βγει στην παρανομία.

Με μια δύσκολη αλλά ηρωική προσπάθεια, το Μπολσεβίκικο Κόμμα συνεισέφερε αποφασιστικά στο να αποφευχθεί η ήττα ,ο διασκορπισμός και η φυγή των μαζών που απειλούσε η έλλειψη οργάνωσής τους. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης, αντιθέτως, υποστηρίζοντας την εκλεγμένη από το πρόσφατο Συνέδριο των Σοβιέτ Εκτελεστική Επιτροπή,έφτασε στον πάτο της ατίμωσης προσυπογράφοντας την εξαπόλυση μιας βάναυσης καταπίεσης και αντίδρασης.

Πώς Μπόρεσε η Αστική Τάξη να Εκτρέψει τα Σοβιέτ;Η οργάνωση των μαζών σε εργατικά συμβούλια από τον Φεβρουάριο του 1817 έδωσε την ευκαιρία να αναπτύξουν το σθένος, την οργάνωση και τη συνείδησή τους για την τελική έφοδο ενάντια στην αστική εξουσία. Η περίοδος που ακολούθησε, η λεγόμενη περίοδος της δυαδικής εξουσίας μεταξύ του προλεταριάτου και της μπουρζουαζίας, αποτέλεσε ένα κρίσιμο στάδιο για τις ανταγωνιστικές τάξεις, που μπορούσε να οδηγήσει, για την μια ή την άλλη, σε μια πολιτική και στρατιωτική νίκη επί της εχθρικής τάξης.

Σε όλη αυτή την περίοδο το επίπεδο της συνείδησης των μαζών, που ήταν ακόμα αδύναμο εν σχέσει προς τις ανάγκες της προλεταριακής επανάστασης, αποτέλεσε ένα ρήγμα που η αστική τη έπρεπε να προσπαθήσει να το γεμίσει προκειμένου να αποτρέψει την αναδυόμενη επαναστατική διαδικασία. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησε ένα όπλο τόσο επικίνδυνο όσο και ολέθριο, την δολιοφθορά από τα μέσα που άσκησαν οι αστικές δυνάμεις πίσω από την μάσκα των «ριζοσπαστών» «εργατών». Ο Δούρειος ίππος της αντεπανάστασης εκείνο τον καιρό στη Ρωσία συγκροτούνταν από τα «σοσιαλιστικά» κόμματα των Μενσεβίκων και των Εσέρων.

Στην αρχή, πολλοί εργάτες διατηρούσαν αυταπάτες για την Προσωρινή Κυβέρνηση και την είδαν ως προϊόν των Σοβιέτ, ενώ στην πραγματικότητα ήταν ο χειρότερος εχθρός τους. Όσο για τους Μενσεβίκους και τους Σοσιαλεπαναστάτες, απολάμβαναν κάποιας εμπιστοσύνης ανάμεσα στις μεγάλες μάζες των εργατών που είχαν ξεγελαστεί από τους ριζοσπαστικούς τους λόγους, την επαναστατική τους φρασεολογία, η οποία τους επέτρεψε να κυριαρχήσουν πολιτικά στην μεγάλη πλειοψηφία των σοβιέτ. Από αυτή τη θέση ισχύος αγωνίστηκαν να αδειάσουν αυτά τα όργανα από το επαναστατικό τους περιεχόμενο για να τα βάλουν στην υπηρεσία της αστικής τάξης. Αν απέτυχαν στην προσπάθειά τους, συνέβη γιατί οι διαρκώς κινητοποιημένες μάζες, μέσα από την ίδια τους την εμπειρία, οδηγήθηκαν με την υποστήριξη των μπολσεβίκων, να σηκώσουν την μάσκα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών, μέχρι του σημείου όπου οι τελευταίοι οδηγήθηκαν να αποδεχθούν τον προσανατολισμό της Προσωρινής Κυβέρνησης σε τόσο θεμελιώδη ζητήματα όπως ο πόλεμος και οι συνθήκες ζωής.

Στο επόμενο άρθρο, θα δούμε πώς, από το τέλος του Αυγούστου του 1917, τα σοβιέτ μπόρεσαν να αναγεννηθούν και να γίνουν πράγματι το εφαλτήριο της κατάκτησης της εξουσίας, με αποκορύφωμα την νίκη στην επανάσταση του Οκτώβρη.

Σημειώσεις

iInternational Review τ. 140

iiΈχουμε πλέον αρκετό υλικό και πολύ περισσότερες λεπτομέρειες για το πώς αναπτύχθηκε η Ρωσική επανάσταση, όπως επίσης για τον αποφασιστικό ρόλο που έπαιξε το κόμμα των Μπολσεβίκων. Ιδιαιτέρως η Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης του Τρότσκυ Οι Δέκα Μέρες που Συγκλόνισαν τον Κόσμοτου Τζων Ρηντ, τα φυλάδιά μας για τη Ρώσικη Επανάσταση καθώς επίσης και αρκετά άρθρα στηνInternational Review, τευχ. 71, 72, 89 -91.

iiiOskar Anweiler, The Soviets: The Russian Workers, Peasants, and Soldiers Councils, 1905-1921, Pantheon, 1974. Παρότι πολύ αντιμπολσεβίκος ο συγγραφέας κατόρθωσε να αφηγηθεί πιστά τα γεγονότα και με αμεροληψία να αναγνωρίσει την συνεισφορά των Μπολσεβίκων, πράγμα που βρίσκεται σε αντίθεση προς τις σεκταριστικές και δογματικές κρίσεις που εκφέρει κατά καιρούς.

ivΠαράθεση του Anweiler, Στο ίδιο., σελ.90.

vAnweiler, Στο ίδιο., σελ.104.

viΣτο ίδιο, σελ..99.

vii Στο ίδιο, σελ..100

viiiGérard Walter, Overview of the Russian revolution.

ixΔημοσιευμένα σε επτά τόμους το 1922, δίνουν την άποψη ενός ανεξάρτητου σοσιαλιστή, ενός συνεργάτη των Διεθνιστών Μενσεβίκων Μάρτωφ και Γκόρκι. Μολονότι διαφώνησε με τους Μπολσεβίκους, υποστήριξε την Οκτωβριανή Επανάσταση. Αυτή εδώ και οι ακόλουθες παραπομπές είναι μεταφρασμένα αποσπάσματα από μια επιτομή των Απομνημονευμάτων του, δημοσιευμένης στα ισπανικά

xΚατά τον Anweiler, υπήρχαν περίπου 1,000 αντιπρόσωποι στο τέλος της συνεδρίας και κάπου 3000 στην επόμενη.

xiSukhanov, στο ίδιο., σελ.54.

xii Αυτή η επιτροπή πρότεινε την μόνιμη έκδοση μιας εφημερίδας του Σοβιέτ : της Ισβέστια (Τα Νέα), που εκδόθηκε κανονικά από τότε.

xiii Sukhanov, στο ίδιο, σελ.56

xivAnweiler, στο ίδιο, σελ.116.

xvΣτο ίδιο, σελ..125-6.

xvi Στο ίδιο, σελ..113-4.

xvii Στο ίδιο, σελ.113

xviii Στο ίδιο, σελ.122.

xix Βουλή των αντιπροσώπων

xx Παράθεση του Τρότσκυ στην Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης

xxi Στο ίδιο

xxii Συνταγματικό Δημοκρατικό Κόμμα (KD) της μεγαλοαστικής τάξης που σχηματίστηκε εσπευσμένα το 1905. Ηγέτης του ήταν ο Μιλιούκωφ, ένας παντοδύναμος μυστικοσύμβουλος της Ρωσικής αστικής τάξης εκείνη την εποχή.

xxiii Ο Τρότσκυ λέει πώς η αστική τάξη είχε παραλύσει και πώς οι αρχηγοί των Μενσεβίκων χρησιμοποίησαν την επιρροή τους στα Σοβιέτ για να συγκεντρώσουν στα χέρια τους ανεξέλεγκτη εξουσία, για την οποία ο Μιλιούκωφ «δεν δίστασε να δείξει την ικανοποίησή και την ευχάριστη έκπληξή του» (Απομνημονεύματα του Σουκάνωφ, ενός μενσεβίκου που βρέθηκε πολύ κοντά στα γεγονότα μέσα στην προσωρινή κυβέρνηση(

xxiv Αυτός ο δικηγόρος, πολύ δημοφιλής στους εργατικούς κύκλους πριν από την επανάσταση, κατέληξε να διοριστεί επικεφαλής της προσωρινής κυβέρνησης, και μετά διεύθυνε διάφορες προσπάθειες για να ξεκάνει τους εργάτες. Οι προθέσεις του αποκαλύπτονται στα απομνημονεύματα του τότε Άγγλου πρεσβευτή: «Ο Κερένσκυ με πίεσε να κάνω υπομονή, βεβαιώνοντάς με ότι τα Σοβιέτ θα κατέληγαν να πεθάνουν από φυσικά αίτια. Θα παραχωρούσαν σύντομα τις λειτουργίες τους στα δημοκρατικά όργανα της αυτόνομης κρατικής διοίκησης»

xxv Παράθεση του Anweiler στο ίδιο, σελ.142..

xxvi Αποτελούμενη από τους Στάλιν , Καμένεφ και Μολότωφ. Ο Λένιν ήταν εξόριστος στην Ελβετία και δεν είχε πρακτικά μέσο να έρθει σε επαφή με το κόμμα.

xxvii Κατά τη συνεδρίαση της επιτροπής πόλης του κόμματος στην Πετρούπολη, στις 5 Μαρτίου, η εισήγηση που παρουσίασε ο Σλιάπνικωφ απορρίφθηκε. Είπε: «Το καθήκον τώρα είναι η ανάπτυξη μιας επαναστατικής προσωρινής κυβέρνησης μέσα από την ομοσπονδία των τοπικών σοβιέτ. Για την κατάκτηση της κεντρικής εξουσίας είναι σημαντικό ... να εξασφαλίσουμε την εξουσία των εκπροσώπων των εργατών και στρατιωτών » (Παράθεση του Anweiler στο ίδιο, σελ.147)

xxviii Τρότσκυ στο ίδιο

xxix Δεν μπορούμε να συζητήσουμε εδώ το περιεχόμενο αυτών των θέσεων αν και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Βλέπε: International Review n°. 89, "The April Theses: Signpost to the Proletarian Revolution".

xxx Παράθεση του Τρότσκυ στο ίδιο

xxxi Παράθεση του Anweiler, στο ίδιο, σελ.82.

xxxii στο ίδιο, σελ.85.

xxxiii Λένιν Εκλεκτά Έργα

xxxiv Παράθεση του Τρότσκυ στο ίδιο

xxxv Το ότι η κεφαλή της αστικής τάξης στη Ρωσία μπορούσε να μιλά στο όνομα της επανάστασης αποκαλύπτει ολο τον κυνισμό, τυπικό για την τάξη αυτή!

xxxvi Αυτά τα συντάγματα χαρακτηρίζονταν από την υπακοή τους στον Τσάρο και στην καθεστηκυία τάξη. Ήταν τα τελευταία που πέρασαν με την επανάσταση.

xxxvii Τρότσκυ στο ίδιο

xxxviii Όλες οι παραθέσεις είναι αποσπάσματα από τον Τρότσκυ στο ίδιο

xxxix Βλέπε το άρθρο μας »Οι μέρες του Ιουλίου και ο απαραίτητος ρόλος του Κόμματος» , International Review n°. 90. Παραπέμπουμε τους αναγνώστες μας σε αυτό το άρθρο για μια λεπτομερέστερη ανάλυση αυτού του γεγονότος.