Μέσα στον ορυμαγδό των ημερών με τις αλλεπάλληλες αποτυχίες των κοινωνικών και εργατικών διεκδικήσεων, την απομαζικοποίηση των συνδικάτων και την ενίσχυση εθνικιστικών ρευμάτων, ένα ερώτημα πλανιέται πάνω από το κίνημα: γιατί η εργατική τάξη δείχνει να ενεργεί ενάντια στα συμφέροντα της; γιατί δένεται στο άρμα του φασισμού; πως οι κεφαλαιοκράτες αποσπούν για μια ακόμα φορά τις απαραίτητες για αυτούς συναινέσεις; Το πρόβλημα δεν είναι καινούργιο. Διατυπώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 30 όταν μέσα στην κρίση η εργατική τάξη αντί να ενωθεί στην προοπτική μιας παγκόσμιας επανάστασης στράφηκε προς το φασισμό.
Για να επιχειρήσουμε όμως μια απάντηση θα πρέπει πρώτα να θέσουμε ένα ερώτημα πρωθύστερο: ποία είναι η πραγματική φύση του ολοκληρωτισμού; Τόσο η αστικο-σοσιαλδημοκρατική όσο και η σταλινική προπαγάνδα επί δεκαετίες απογύμνωσαν τον ολοκληρωτισμό από το ουσιαστικό του περιεχόμενο. Για αστούς και σοσιαλδημοκράτες ολοκληρωτισμός σημαίνει τη στέρηση από το κράτος ατομικών ελευθεριών όπως το δικαίωμα στην ελεύθερη διατύπωση γνώμης. Για τα κομμουνιστικά κόμματα ολοκληρωτισμός ήταν ο φασισμός, ένα ιστορικό φαινόμενο, που συνδέθηκε μεν με τα αδιέξοδα του καπιταλισμού σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο αλλά συνετρίβει οριστικά από τον κόκκινο στρατό με την πτώση της Γερμανίας. Θα ήταν περιττό πιστεύω να αναλύσουμε το πλαστό σχήμα και των δύο ερμηνειών. Το τι συγκαλύπτουν είναι πρόδηλο. Θα ήταν όμως απλουστευτικό αν στην προσπάθεια μας να διατυπώσουμε έναν περιεκτικό ορισμό επιχειρούσαμε μια απλή υπέρθεση των δύο ερμηνειών. Σε τι συνιστάται λοιπόν ο ολοκληρωτισμός;
Ο Μαρξ, μέσα από την συστηματική αποδόμηση γερμανικής ιδεολογίας και βρετανικής πολιτικής οικονομίας, έδειξε πως δεν υπάρχει αυτονομία του πολιτικού πεδίου. Κόντρα σε όλες τις αστικές θεωρητικές κατασκευές απέδειξε πως κράτος και αγορά είναι ένα αλληλένδετο πλέγμα σχέσεων που ο διαχωρισμός των εξουσιών τους είναι πέρα για πέρα πλαστός. Παρόλα αυτά ένας βαθμός αυτονομίας των πολιτικών θεσμών απέναντι της αγοράς είναι απαραίτητος για την εύσχημη λειτουργία των φιλελεύθερων καθεστώτων. Σε ένα μικρό βαθμό οι πολιτικοί θεσμοί οφείλουν να είναι αυτόνομοι ώστε να εμπεδώνεται η ίδια η αστική προπαγάνδα περί αυτονομίας τους. Κανένα καθεστώς άλλωστε δε μπορεί να κυβερνάει επί μακρών μόνο με το φόβο, χρειάζεται να αποσπά συναινέσεις, όπως μας έδειξε περίφημα ο Γκράμσι. Όμως, γίνεται άμεσα κατανοητό πως η ισορροπία αυτή είναι λεπτή και έτσι σε περιόδους κρίσης ο βαθμός αυτονομίας του πολιτικού αίρεται αυτοστιγμεί. Κράτος και αγορά ταυτίζονται απόλυτα. Μία και μόνη γραφειοκρατική μηχανή παίρνει στα χέρια της το σύνολο της παραγωγής και του κατασταλτικού μηχανισμού με την κοινωνία να μετατρέπεται σε ένα κεντρικά σχεδιοποιημένο εργοστάσιο. Το αν την μία και μόνη εξουσία την ασκούν πλέον οι βιομήχανοι και τραπεζίτες, οι γραφειοκράτες του κράτους-κόμματος ή οι αξιωματικοί των ες-ες μικρή σημασία έχει. Πρόκειται για ταυτόσημες δομές σε επίπεδο πολιτικής, οργανωτικής, κοινωνικής και παραγωγικής διαχείρισης. Αυτό ο μονισμός κρατικής και οικονομικής εξουσίας χαρακτηρίζει αποφασιστικά τον ολοκληρωτισμό.
Σήμερα σε όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου ο ολοκληρωτισμός επανέρχεται εφιαλτικά. Και είτε η οικονομική ελίτ παίρνει στα χέρια της την πολιτική εξουσία μετατρέποντας τους αστικούς κοινοβουλευτικούς θεσμούς σε οπερέτες (Ελλάδα – Ιταλία) είτε συμβαίνει το ανάποδο (Ρωσία) μικρό ρόλο παίζει για τη διαμόρφωση των δομικών αλλαγών στις κοινωνίες. Ο καπιταλισμός τείνει προς τη μονοπωλιακή συσσώρευση ανακατασκευάζοντας όλη την κοινωνία - πριν την καταστρέψει ολοκληρωτικά - σε ένα απόλυτα ελεγχόμενο εργοστάσιο.
Αρκεί κάποιος να περιδιαβεί τα κείμενα τις τελευταίας περιόδου προβεβλημένων προπαγανδιστών όπως ο Πάσχος Μανδραβέλης και ο Τάκης Μίχας για να διαπιστώσει μια αξιοσημείωτη εμμονή στην καταδίκη του «ολοκληρωτισμού από όπου και αν προέρχεται». Πρόκειται για μία ερμηνευτική γραμμή νεοφιλελεύθερης κοπής – η οποία έχει την ιδεολογική της αφετηρία στο έργο του Karl Popper η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της αλλά και στους επιγόνους του Richard Wolin και Μicha Βrumlik – και που με απλά λόγια διακηρύσσει πως η «δημοκρατία μας» κινδυνεύει από δύο μορφές ολοκληρωτισμού: το φασισμό και τον κομμουνισμό. Ενδιαφέρoν όμως δεν έχει να αναλύσουμε σε τι αποδίδουν τον όρο ολοκληρωτισμό αλλά να δούμε τι είναι αυτό που του αντιτείνουν. Η απάντησή τους είναι ο ορθολογισμός! Καταλογίζοντας σε κάθε φωνή αμφισβήτησης μια ιδεοληπτική «ανορθολογικότητα», ο ορθολογισμός της «κοινής λογικής» μπορεί να αποτελέσει για αυτούς το μοναδικό αντίπαλο δέος στο φασισμό που εκφράζουν τα «άκρα».
Για ποια ορθολογικότητα όμως μιλούν; Στον Μαξ Βέμπερ χρωστάμε μια πολύ ουσιαστική παρατήρηση για την ίδια την έννοια του όρου. Σύμφωνα με αυτήν, η ορθολογικότητα θα πρέπει να διακριθεί σε δύο τύπους: την ορθολογικότητα του μέσου και την ορθολογικότητα του σκοπού. Με βάση την πρώτη, την ορθολογικότητα κατά το μέσο, οι απώτεροι σκοποί των πράξεων δεν αφορούν την ορθολογική διαδικασία. Για αυτό και αυτός ο τύπος λογικής θα μπορούσε να ονομαστεί και εργαλειακή ορθολογικότητα . Για παράδειγμα, οι μηχανικοί μιας πολεμικής βιομηχανίας που καλούνται να κατασκευάσουν ένα σύγχρονο πύραυλο μαζικής καταστροφής θα ακολουθήσουν μια απολύτως ορθολογική διαδικασία που θα περιλαμβάνει σχεδιασμό, κατασκευή και δοκιμές μέχρι να παραδώσουν τον πύραυλο προς χρήση. Φυσικά, οι μηχανικοί αυτοί κατά τη διάρκεια της διαδικασία ουδέποτε θα αναρωτηθούν για την ορθότητα των σκοπών μιας τέτοιας πράξης. Το γεγονός ότι το όπλο κατασκευάζεται για τη μαζική εξόντωση ανθρώπων δεν αποτελεί μέρος λογικού στοχασμού κατά τη διαδικασία σχεδιασμού. Αυτή η διαδικασία όμως είναι τυπικά ορθολογική κατά το μέσο. Αντίθετα, κατά την ορθολογικότητα του σκοπού, είναι οι ίδιοι οι σκοποί των πράξεων που γίνονται το αντικείμενο ενός συνεχούς και εμμενούς αναστοχασμού. Τι είναι αυτό που θέλουμε να κάνουμε; Ποίος πρέπει να είναι ο στόχος μας; Αυτή είναι λοιπών η μορφή της ορθή χρήσης της λογικής που ο Βέμπερ ονομάζει καθεαυτό ορθολογικότητα.
Σύμφωνα λοιπόν με αυτή τη διάκριση για τους δύο τύπους της ορθολογικότητας ένα ολοκληρωτικό κράτος (όπως π.χ. ήταν η ναζιστική Γερμανία) είναι ορθολογικό κατά το μέσο αλλά ανορθολογικό κατά το σκοπό. Καθώς παρουσιάζει αξιοσημείωτη αποτελεσματικότητα στην επίτευξη ενός καθόλα ανορθολογικού σκοπού όπως π.χ. η εξόντωση εκατομμυρίων εβραίων. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως κάθε φορά που ένα καθεστώς ενεργεί στη βάση μιας εργαλειακής ορθολογικότητας εξοστρακίζοντας παράλληλα κάθε αναστοχαστική πάνω στους σκοπούς του διαδικασία οδηγείται προς τον ολοκληρωτισμό; Κατά τη γνώμη μου η απάντηση είναι καταφατική. Όταν η πλάστιγγα γέρνει αποφασιστικά προς της μεριά της εργαλειακής χρήσης της λογικής ζούμε ήδη σε συνθήκες ολοκληρωτισμού.
Τι μας λένε σήμερα Μήχας και Μανδραβέλης; Κηρύσσουν την επιτακτική ανάγκη για δουλειά πάνω στις επιταγές σκοπών τους οποίους όποιος αμφισβητεί είναι για αυτούς φορέας ολοκληρωτισμού. Μέσα από την προσεκτική ανάλυση των γραπτών τους αναδεικνύεται η βασική στρατηγική τους, η ηθικοποίηση της προβληματικής. Αυτή η ηθικοποίηση – δηλαδή η ταύτιση με κάθε τι κακό – όποιου αντιστέκεται στις κυρίαρχες πολιτικές επιλογές είναι η ασφαλέστερη ένδειξη ενός νηπιομορφισμού της ίδιας της σκέψης τους. Η όποια αντί-δεξιά τους ρητορεία έχει πάντα αντικομουνιστική στόχευση. Η βίαιη δυσφήμιση όλων των μορφών ρομαντικού αντικαπιταλισμού, η στήριξη της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας και της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής μέσα από μια αποπλαισιωμένη εναντίωση στον «ολοκληρωτισμό» κρύβουν ακριβώς τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα της σκέψης τους και μαζί του τη σύγχρονη ολοκληρωτική μορφή του καπιταλισμού. «Ανάπτυξη ή χάος» διακηρύσσουν καθημερινά. Αναρωτήθηκε όμως ποτέ κανένας τι σημαίνει ανάπτυξη; Αν είναι βιώσιμος και λογικός σκοπός για μια κοινωνία; Οι προπαγανδιστές εξανίστανται μόνο και στο άκουσμα τους ερωτήματος. Ζητούν να συλληφθεί ει δυνατόν αυτός που το θέτει ως επικίνδυνος φορέας του ανορθολογισμού. Αλλά και στο επίπεδο του ύφους τα κείμενα τους χαρακτηρίζεται από την μηχανική χρήση των λέξεων. Ο λόγος τους έχει χάσει τις διακριτικές ιδιότητες της ανθρώπινης λογικής έχοντας μετατραπεί οριστικά σε μηχανή. Η λογικοφάνεια των επιχειρημάτων του δεν αποτελεί μια κάποια παρέκκλιση από τη λογική αλλά μέθοδο απόκρυψης της απουσίας της. Το τέρας του ολοκληρωτισμού που προαναγγέλλουν έχει τη μορφή ανθρωποειδούς ρομπότ που εκτελεί σαν μηχανή τις εντολές του προγραμματιστή του. Η λογική του ρομπότ είναι αυτό που ονομάζουν λογική!
Οι κυρίαρχες δυνάμεις αποφάσισαν να επιβάλουν την πλήρη αντιστροφή. Αυτοί που εξόρισαν την λογική από το δημόσιο λόγο είναι αυτοί που κατονομάζουν όσους αντιστέκονται πράκτορες του ολοκληρωτισμού. Την ίδια στιγμή που ο καπιταλισμός που υπηρετούν, προγραμματισμένος από την ίδια του τη φύση, έχει μετατραπεί σε μια κολοσσιαία λαίλαπα που καταστρέφει την κοινωνία και κάθε μορφή ζωής πάνω στον πλανήτη. Όσοι από εμάς νιώθουμε την ανάγκη για άμεση αντίσταση στον επερχόμενο ολοκληρωτισμό καλό είναι να αναρωτηθούμε ποιοί πραγματικά είναι οι φορείς τους… (υπάρχει και συνέχεια)
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Δεν επιτρέπονται σχόλια υβριστικού και ρατσιστικού περιεχομένου.