Mηχανικός τούρκος

από το τεύχος 69 του Sarajevo

Σύγχρονη αναπαράσταση του “μηχανικού τούρκου”
(το πρωτότυπο κάηκε το 1854).
 Χάρη σ’ ένα σύστημα καθρεφτών, το κάθισμα δεξιά δεν φαινόταν
 ακόμα κι αν το κουτί άνοιγε απ’ όλες τις μεριές.

Στο καιρό της ήταν μια εντυπωσιακή επίδειξη αυτόματης μηχανής ικανής όχι απλά να παίζει σκάκι, αλλά να παίζει αρκετά έξυπνα ώστε να κερδίζει καλούς (και κυρίως διάσημους) παίκτες. Ο “τούρκος” ή “μηχανικός τούρκος” ήταν ένα επίτευγμα μηχανικής και οφθαλμαπατών, που έφτιαξε και παρουσίασε το 1770 ο ούγγρος εφευρέτης διάφορων αυτόματων [1] και συγγραφέας Wolfgang von Kempelen - προκειμένου να εντυπωσιάσει την αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία των Αψβούργων. Για πάνω από 70 χρόνια, ως το 1854, ο “μηχανικός τούρκος” γύρισε την ευρώπη και την αμερική, σαν ένα πολύ δυνατός αυτόματος παίκτης σκακιού, κερδίζοντας διάσημους αντιπάλους όπως ο Ναπολέων Βοναπάρτης ή ο Μπένγιαμιν Φρανκλίνος. Αλλά ο “μηχανικός τούρκος” ήταν εν μέρει μόνο μηχανή. Χάρη σ’ ένα ευφάνταστο και αποτελεσματικό σύστημα καθρεφτών, στο εσωτερικό του μεγάλου κουτιού / τραπεζιού, που αποτελούσε τον μηχανισμό του, καθόταν “αόρατος” απ’ το κοινό (παρότι πάντα επιδεικνυόταν όλο το εσωτερικό πριν από κάθε αγώνα) κάποιος μικρόσωμος και υψηλού επιπέδου παίκτης σκακιού.

Ο “μηχανικός τούρκος” έμεινε στην ιστορία σαν το πλέον διάσημο δείγμα κρυφής σχέσης μεταξύ μηχανής και χειριστή, στο υψηλό επίπεδο των σκακιστικών παρτίδων. Συνεπώς, όταν η amazon σκέφτηκε να δώσει αυτό το όνομα σε ένα on line δίκτυο εργασίας, πιθανότατα να ήθελε απλά να “παίξει με την ιστορία”. Ο σύγχρονος “μηχανικός τούρκος” (Μturk.com) που εγκαινιάστηκε στις αρχές Νοέμβρη του 2005 είναι μια ιστοσελίδα “κοινωνικής δικτύωσης” όπου διάφοροι (συνήθως εταιρείες) σαν “αιτούντες” “παραγγέλνουν” διάφορες δουλειές που γίνονται μέσω υπολογιστών αλλά δεν μπορούν να τις κάνουν ικανοποιητικά τα διαθέσιμα software. Τα Human Intelligence Tasks (HITs) ξεκίνησαν σαν κάποιου είδους “αναγνώριση” ή “λεκτική περιγραφή” - αργότερα εξελίχτηκαν σε πιο σύνθετες ανθρώπινες διανοητικές εργασίες μέσω υπολογιστών. Απ’ την άλλη οι “εργάτες” (που στην αργκώ του σχεδίου αυτού αποκαλούνται και απλά “τούρκοι”) είναι οποιοσδήποτε διατίθεται να αναλάβει την συγκεκριμένη “παραγγελία”, χωρίς να υπάρχει αποκλειστική ανάθεση ή δέσμευση εκ μέρους του “αιτούντος”. Σε ορισμένες περιπτώσεις που χρειάζονται ιδιαίτερα προσόντα, ο “εργάτης” πρέπει να περάσει με επιτυχία ένα σχετικό τεστ. Στο ίδιο σχέδιο περιλαμβάνεται η δυνατότητα των “εργατών” να επιδεικνύουν σε λίστες τις δουλειές που έχουν αναλάβει και διεκπεραιώσει, προκειμένου να βελτιώνουν την ελκυστικότητά τους. 

Ενδεικτικές του αρχικού προσανατολισμού των ζητούμενων HITs ήταν οι περιπτώσεις δύο εξαφανίσεων, που έγιναν το 2007. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς ο τεχνολόγος υπολογιστών Jim Gray εξφανίστηκε με το γιότ του, και ένας προσωπικός του φίλος (και στέλεχος της amazon) “κατέβασε” και διέθεσε φωτογραφίες και χάρτες της πιθανής περιοχής εξαφάνισης, απ’ την google maps και την google earth, καλώντας κάθε διαθέσιμο “εργάτη” να τους μελετήσει αναζητώντας ίχνη ναυαγίου ή οποιοδήποτε άλλο σημάδι. Ανταποκρίθηκαν “πιάνωντας δουλειά” 12.000 εργάτες / ερευνητές, αλλά ο Gray δεν βρέθηκε. Αντίστοιχη ήταν η περίπτωση της εξαφάνισης του Stene Fosset λόγω πτώσης του ιδιωτικού του τζετ. Δορυφορικές φωτογραφίες της εικαζόμενης περιοχής του ατυχήματος (στις Άνδεις) κομματιάστηκαν σε τμήματα των 85 τετραγωνικών μέτρων, και πάλι κλήθηκε κάθε διαθέσιμος να μελετήσει τις φωτογραφίες αναζητώντας οτιδήποτε θα μπορούσε να είναι κομμάτι ή κάτι άλλο σχετικό με συντριβή αεροπλάνου. Η έρευνα δεν έβγαλε αποτελέσματα, και ένα χρόνο αργότερα το σημείο του ατυχήματος εντοπίστηκε τυχαία από ορειβάτες, αρκετά έξω απ’ την περιοχή που είχε διοχετευτεί για φωτοαναγνώριση.

Αυτός ο ηλεκτρονικός “μηχανικός τούρκος” είναι μια απ’ τις περιπτώσεις “παροχής υπηρεσιών από πλήθος”, που με την σειρά της αποτελεί μια απ’ τις σύγχρονες (και με προοπτικές) μορφές οργάνωσης και εκμετάλλευσης της μέσω υπολογιστών εργασίας. Απ’ την άποψη του τυπικού των σχέσεων εργασίας το μοντέλο είναι αυτό του “ελεύθερου εργολάβου”, που αναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο έργο (συχνά πολύ μικρής διάρκειας) από μια λίστα. Ο εργοδότης, απ’ την άλλη, δεν αναλαμβάνει καμία υποχρεώση εκτός απ’ την (συμφωνημένη εκ των προτέρων) πληρωμή, αν και εμφανίζονται επίσης περιπτώσεις όπου οι εργοδότες του “μηχανικού τούρκου” δηλώνουν ψευδώς ότι “δεν τους κάνει το αποτέλεσμα”, απλά και μόνο για να μην πληρώσουν. Η Amazon δεν ανακατεύεται σ’ αυτές τις συναλλαγές κι ούτε έχει ευθύνη για εξαπατήσεις - τα παράπονα του “εργάτη” διαβιβάζονται στον “αιτούντα”...

Οι εργοδότες έχουν το ελεύθερο να υπολογίζουν την “αμοιβή” που πληρώνουν για τα HITs που ζητούν εικάζοντας τον χρόνο που χρειάζεται για να έρθουν σε πέρας. Συνεπώς οι “αμοιβές” υπολογίζονται συχνά με το πεντάλεπτο ή και με το λεπτό. Για παράδειγμα, για διάφορα “μικροκαθήκοντα” που χρειάζονται πεντάλεπτη “απασχόληση” η μεγαλύτερη αμοιβή είναι μισό δολάριο. Απ’ την άλλη, για συνδυασμό “μικροκαθηκόντων” που πρέπει να γίνει γρήγορα αλλά χρειάζεται περισσότερο χρόνο, το μέσο “ωρομίσθιο” είναι, συνήθως, ένα δολάριο. Το επαναλαμβάνουμε για εμπέδωση: ένα δολάριο την ώρα για ηλεκτρονική διανοητική εργασία, ηλεκτρονική intelligence δουλειά του ενός ή του άλλου είδους, γενικά πάντως όχι ιδιαίτερα “εξειδικευμένη”. Εννοείται πως εάν περισσότεροι αναλάβουν το ίδιο HIT συναγωνιζόμενοι μεταξύ τους, δεν θα πληρωθούν εάν έρθουν “δεύτεροι” ή “τρίτοι”· ή, σε κάθε περίπτωση, εάν το αποτέλεσμα της “απασχόλησής” τους απορριφθεί απ’ τον “αιτούντα”. 

Πρόκειται για μια ηλεκτρονική θάλασσα διαθέσιμης εργασίας, όπου οι εργοδότες μπορούν να “ψαρεύουν” με τους δικούς τους, συγκεκριμένους και μονομερείς όρους. Στις αρχές του 2011 οι διαθέσιμοι “τούρκοι” του συγκεκριμμένου κόλπου ήταν πάνω από 500.000, προερχόμενοι από σχεδόν 200 κράτη. Συν τω χρόνω άρχισαν να διαμορφώνονται κάποιου είδους “ειδικότητες”, οι κάτοχοι των οποίων ονομάζονται με ορολογία video games: “masters”. Στα τέλη του 2012 υπήρχαν δύο τέτοιες ειδικότητες: η κατηγοριοποίηση δεδομένων, και η επισκόπηση φωτογραφιών. 

Οι έρευνες δείχνουν (ή υποθέτουν) ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών των “εργατών” αναλαμβάνει HITs περισσότερο “για πλάκα” παρά με την αίσθηση του δουλεύω. Όμως τις μεγάλες χαρές τις κάνουν πολλοί απ’ τους “αιτούντες”. Όπως για παράδειγμα διάφορες εταιρείες νέων τεχνολογιών, που χρησιμοποιούν το Mturk.com σαν ένα φόρουμ επίλυσης διαφόρων προβλημάτων (τους) με σχεδόν μηδενικό κόστος. Όπως παραδέχονται οι ίδιοι οι ειδικοί τους, το να διατυπώσεις μια μπελαλίδικη ερώτηση με την μορφή HIT συνήθως σημαίνει ότι θα πληρώσεις για την λύση λίγα δολάρια εκεί που, η κανονικά πληρωμένη δουλειά γι’ αυτήν τη λύση, θα κόστιζε χιλιάδες δολάρια.

Υπάρχει ακόμα περισσότερη “πλάκα” στον ηλεκτρονικό “μηχανικό τούρκο” της amazon. H εταιρεία Casting Words για παράδειγμα, μια επιχείρηση απομαγνητοφωνήσεων, φτιάχτηκε κυριολεκτικά πάνω στη δουλειά των ηλεκτρονικών “τούρκων”. Η εταιρεία χρεώνει τους πελάτες της μίνιμουμ 42 σεντς το λεπτό για ηχητικές απομαγνητοφωνήσεις· και πληρώνει τους διαθέσιμους “τούρκους” μάξιμουμ 19 σεντς το λεπτό για την δουλειά. Μόλις γίνει η απομαγνητοφώνηση, το γραπτό “ανεβαίνει” ξανά στο Mturk.com όπου κάποιος άλλος, έναντι ελάχιστων σεντς, κάνει μια πρώτη επιβεβαίωση ποιότητας. Μια δεύτερη επιβεβαίωση ποιότητας μπορεί να γίνει από έναν ακόμα “τούρκο” - το συνολικό έξοδο για την Casting Words μπορεί να είναι άνετα κάτω από 25 σεντς το λεπτό.

Υπάρχουν άλλες εταιρείες που προσφέρουν υπηρεσίες που μπορεί να (μας) φαίνονται αστείες, αλλά αποφέρουν κέρδη. Για παράδειγμα, μέσω τηλεφώνου (και με την αντίστοιχη χρέωση) μπορεί να κάνει κανείς οποιαδήποτε ερώτηση, του είδους (για παράδειγμα) εάν ο τάδε ποδοσφαιριστής έβαλε γκολ στο δείνα ματς στο χ λεπτό - συνήθως θέματα που προκύπτουν σαν διαφωνίες σε παρέες, και μπορεί να σέρνονται για ώρα προκαλώντας εκνευρισμό ή στοιχήματα. Η εταιρεία ρίχνει την ερώτηση στο Mturk.com, όπου είτε κάποιος ξέρει την απάντηση είτε την βρίσκει πολύ γρήγορα στο internet. Αμοιβή; Δύο σεντς για κάθε σωστή απάντηση...

Η efficient frontier, μια εταιρεία διαφημιστικής αναζήτησης στο ίντερνετ, έχει βρει την υγειά της χάρη στο Mturk.com. H efficient frontier πληρώνεται από διάφορες επιχειρήσεις για να εντοπίσει ποιές “λέξεις κλειδιά” θα οδηγήσουν τους σέρφερ του δικτύου στα site τους. Χάρη στη φτηνή δουλειά του Mturk.com η efficient frontier μπορεί να πληρώνει τρεις διαφορετικούς “τούρκους” να ψάχνουν κάθε λέξη που μπορεί να σχετιστεί με την συγκεκριμένη φίρμα, και να “ψηφίζουν” ποιά απ’ αυτές τις λέξεις έχει σχέση με το δεδομένο site. Για την efficient frontier το κόστος είναι 4,5 σεντς για κάθε πετυχημένη λέξη κλειδί.

Η skypromote είναι μια άλλη εταιρεία τέτοιου είδους. Αναλαμβάνει να βρίσκει πού πρέπει να κατατάσσεται το site του κάθε πελάτη της για να έχει μεγαλύτερη επισκεψιμότητα. Η skypromote έχει, μέσω Mturk.com, ένα εικονικό “προσωπικό” 120 κατά μέσο όρο “τούρκων”, και μπορεί να πάρει πετυχημένη δουλειά σε καμμιά 300 HITs που τα “ρίχνει” μαζεμένα, μέσα σε 5 ή 6 ώρες, οποιαδήποτε στιγμή του 24ωρου. Πληρώνει μόνο 5 σεντς ανά HIT. Και τ’ αφεντικά της έχουν άποψη (λογικό!) για το πως είναι δυνατό να δέχονται τόσοι πολλοί να πληρώνονται τόσο λίγο. “Φαίνεται ότι πρόκειται για κάτι υβριδικό, μεταξύ του να βγάλεις κάποια λεφτά και να λύσεις έναν γρίφο, μια σπαζοκεφαλιά. Τελικά το αντιμετωπίζουν και σαν άσκηση γνώσεων” λέει ένα απ’ αυτά τ’ αφεντικά, ο Sherwood Stranieri. Μια άλλη διαπίστωσή του είναι, ίσως, πιο εύστοχη: "Είναι ένας τεράστιος ανθρώπινος υπολογιστής, μια μεγάλη μάζα ανθρώπινης προσοχής που σε περιμένει, και δεν τελειώνει ποτέ”.

Η ίδια η amazon, που λάνσαρε αυτό το κόλπο, δεν το έκανε βέβαια για το καλό της ανθρωπότητας. Το 10% κάθε αμοιβής πηγαίνει στην amazon. Κι αν η αμοιβή είναι πολύ μικρή, ας πούμε μισό σέντ, ο “αιτών” χρεώνεται με στάνταρ μίνιμουμ ποσό, 1 δολάριο. Η amazon δεν πληρώνεται και απ’ τους “τούρκους” (επειδή μεσολαβεί να βρουν δουλειά...)· σε σχέση μ’ αυτό κρατάει μόνο την “ηθική ικανοποίηση”. Πράγματι, υπάρχει μεγάλο περιθώριο για καπιταλιστική ικανοποίηση... για όσο καιρό η δουλειά μπερδεύεται με το “παιχνίδι”. Ο “μηχανικός τούρκος” δεν είναι η μόνη εκδοχή αυτού του σκόπιμου μπερδέματος, είναι όμως μια πετυχημένη οφθαλμαπάτη που κρύβει τα ηλεκτρονικά κάτεργα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - Έως και “ομιλούσα μηχανή” είχε φτιάξει ο Kempelen - στα σοβαρά.